Neognoza Teozofia, Antropozofia, Jungizm XIX wiek i początek XX wieku

Teozofia (ge. theos- bóg, sophia- mądrość) nurt światopoglądowo- kultyczny o charakterze mistycznym lub okultystycznym, głoszący możliwość poznania tajemnic świata boskiego (np. ubóstwionego kosmosu) poprzez szczególne doświadczenie oświecenia, które uzyskują wybrani ludzie przez ezoteryczną inicjację, dążąc do osiągnięcia coraz wyższego stopnia poznania (ezoteryzm). Dokonuje się to często z pomocą rozmaitych technik duchowych (np. mediumicznych), parapsychologicznych, psychosomatycznych, rytuałów magicznych czy inwokacji spirytystycznych ( P.G Gramaglia, Esoterismo, magia e cristianesimo, Casale Monferrato 1991 s 113-124).

Teozofia w Europie w każdej postaci inspiruje się gnozą żydowską (kabała) lub chrześcijańską (gnostycyzm, hermetyzm), a także religiami Wschodu, zwłaszcza hinduizmem i buddyzmem, często w formie zniekształconej. Dotyczy to szczególnie teozofii w węższym sensie, czyli Towarzystwa Teozoficznego, które było neognostyckim ruchem zrodzonym w XIX w., założonym przez spirytystyczne medium Helenę Bławatską, prawnika Williama Quana Judgea oraz pułkownika w stanie spoczynku Henryego Steela Olcotta- wieloletniego towarzysza życia Bławatskiej. Ruch teozoficzny z połączenia rozmaitych odkryć w trakcie doświadczeń spirytystycznych oraz teorii ezoteryczno-okultystycznych, filozoficznych i religijnych (często w opozycji do judaizmu i chrześcijaństwa). Do jego twórców i głównych przedstawicieli należą także: A Besant, A. Bailey, Ch. W. Leadbeater, F. Hartmann, R. Steiner, który stworzył potem, nieco inną (w opozycji do teozofii) teorię, choć w istocie pokrewną, tj antropozofię (V. Besterman Bibliography of Annie Beasant, London 1924).

Założyciele Towarzystwa Teozoficznego określili sens jego istnienia poprzez 3 główne cele :

1 tworzyć zalążek braterstwa wszystkich ludzi bez względu na różnice rasy, wyznania, pochodzenia społecznego czy koloru skóry ( odrzucając chrześcijaństwo jako sekciarskie i nietolerancyjne)
2 rozwijać porównawcze studium religii, filozofii i nauki, aby dotrzeć do tradycji pierwotnej
3 badać nieznane dotąd prawa natury i ukryte moce człowieka.

Te zasady-dogmaty są również cechą ideologii masonerii oraz założeń programowych ruchu New Age czy ważnej dla tego ruchu ideologii UFO (cywilizacje pozaziemskie), zwłaszcza w wydaniu E. von Danikena.
Wpływy teozofii (nazwanej pseudoreligią przez znawcę ezoteryzmu R. Guenona) widać ponadto w psychologii transpersonalnej zaliczanej także do New Age, w jego elitarnej i naukowej wersji K. Wilber (najbardziej znany przedstawiciel tego nurtu) nie tylko praktykował buddyzm, ale znajdował się też pod silnym wpływem teozofii Krishnamurtiego i publikował w pismach teozoficznych ruchu zainicjowanego przez Bławatską. ( Ch. T.Tart. Transpersonale Psychologie, Olten 1978).

Według F. Vissera metafizyka teozoficzna jest niezwykle wszechstronna i wykazuje wielką zbieżoność z ideami prezentowanymi przez Wilbera. Wcześniej jednak. Bławatska miała wpływ na towarzystwa pangermańskie w Niemczech i na ideologię nazizmu. A. Hitler uważał, podobnie jak Bławatska, że Aryjczycy stopniowo oddzielą się od pozostałych ras i przekształcą się w nowy doskonały gatunek ludzi ( współcześnie koncepcję tę rozwijają ideolodzy tzw. magii Zachodu [ N. Goodrick-Clark- Okultystyczne źródła nazizmu, Warszawa 2001 s 44-46,80]).
Wiele podstawowych i współcześnie popularnych pojęć, takich jak joga, karma, aura, reinkarnacja, plan astralny czy podróże astralne (eksterioryzacja), channeling, idee zaginionych kontynentów ( Atlantyda, Lemuria) czy ukrytych mistrzów (zniekształcona terminologia hinduistyczno- buddyjska), zostało trwale zaprogramowanych w myśleniu człowieka Zachodu właśnie za sprawą propagandowych akcji Towarzystwa Teozoficznego, co powinno być ważną informacją, dla wielu zwolenników ekumenizmu czy dialogu religijnego ( zwłaszcza z religiami Wschodu), które myli się z synkretyzmem ( Helena Petrovna Blavatska, Raja Yoga o occultismo, Rooma 1981).

Towarzystwo Teozoficzne w licznych filiach i odłamach działa co najmniej w 60 krajach świata, głównie w USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech. Skupia kilkadziesiąt tysięcy członków ( z teozofią związany był m.in. J. Korczak). Ostatnio ruch ten odradza się także w Polsce ( historia polskiej sekcji teozoficznego stowarzyszenia sięga początków XX w.) o czym świadczą coraz liczniej pojawiające się publikacje teozoficzne.


Kosmocentryczny i ezoteryczny charakter teozofii

Zdaniem wielu badaczy teozofia i mistyka zasadniczo się różnią, ponieważ oświecenie i zjednoczenie z bóstwem (unio mystica) stanowią dla nich rzekomą wspólną podstawę. Jeśli jednak mistyka to teocentryczna otwartość na Boga transcendentnego, większość koncepcji teozoficznych będzie- z racji swojego kosmocentrycznego immanentyzmu- jakby przeciwieństwem tak pojętej mistyki, zwłaszcza jeśli dotyczy ona jednocześnie Boga osobowego.
Teozofia chrześcijańska, którą czasem trudno sklasyfikować (mimo tego, iż Chrystusa nazywa się tu źródłem mądrości) obejmuje 2 nurty tradycji: do nurtu zachodniego należą: J. Bohme, E. Swedenborg, W. Weigel, M. Hahn i F.K. Oetinger;
Do wschodniego : W. Sołowjow, S.N. Bułgakow, N.A. Bierdiajew. Ci filozofowie rosyjscy przeciwstawiali się okultyzmowi Bławatskiej, a także Steinerowi, który w roku 1902 wstąpił do Towarzystwa Teozoficznego i objął stanowisko sekretarza generalnego jego niemieckiej sekcji ( z prawem głoszenia własnych poglądów) oraz rozpoczął wydawanie czasopisma Lucifer (później Lucifer-Gnosis). W rezultacie sporu z kierownictwem Towarzystwa Teozoficznego na tle tzw. afery Krisznamuritiego (A. Beasant i CH. W. Leadbeater ogłosili go drugim wcieleniem Chrystusa, ale on skłóciwszy ich ze sobą, odrzucił wkrótce idee teozoficzne), Steiner opuścił szeregi Towarzystwa Teozoficznego i w 1913 roku założył Towarzystwo Antropozoficzne.
Bławatska, powołując się na misję powierzoną jej przez ukrytą w Himalajach hierarchię mędrców rządzących światem (tzw. mahatmów), głosiła istnienie bezosobowego bóstwa, wiecznych cyklów natury, prawa karmy i reinkarnacji, możliwości uzyskiwania i rozwoju mocy paranormalnych. Owocem tego były liczne publikacje, wzorcowe dla New Age.

Istnieją więc ścisłe zależności ideologiczne między Towarzystwem Teozoficznym a New Age. Jednakże, porównując ogólne cechy ruchu New Age z ideologią Towarzystwa Teozoficznego, francuska socjolog Françoise Champion wskazuje też na istotne różnice. New Age charakteryzuje bowiem:
1 oczekiwanie na nowe czasy związane z Erą Wodnika
2 dążenie nie tylko do doskonałości osobistej, ale i do przemiany społecznej
3 synkretyzm, który nie ogranicza się do wschodniej kultury i zachodniego ezoteryzmu, ale nawiązuje do wszystkich tradycji religijnych i ezoterycznych oraz do teorii i spekulacji z dziedzin psychologii, nauk przyrodniczych, medycyny alternatywnej, rzeczywistości paranormalnej
4 zatarcie granic między sferą religijną a niereligijną
5 tendencja demokratyczna, której towarzyszy odrzucenie lub pewne pomniejszenie autorytetu mistrzów i tworzenie bardziej elastycznych form łączności, takich jak sieci networks

Lucyferyzm w ideologii New Age
U podstaw planowanej Światowej Religii New Age leży inicjacja (akt poświęcenia), otwarcie nazywana lucyferyczną (publikacje D. Spanglera, a wcześniej H. Bławatskiej i A. Bailey). Przywódcy Towarzystwa Teozoficznego próbowali - za Bławatską - deifikować Lucyfera, idąc za tradycją gnostycką. Według Bailey, Lucyfer jest Władcą Ludzkości. Jest on światłem kierującym każdym przedsięwzięciem Ruchu Nowej Ery.
D. Spangler (był dyrektorem wspólnoty w Findhorn w Szkocji, jednego z wielkich ośrodków duchowych New Age) stwierdza: Istotą, która pomaga człowiekowi w osiągnięciu tego celu, by stać się bogiem, jest Lucyfer, anioł ewolucji człowieka(D. Spangler, Reflections on the Christ, Findhorn 1978, s. 40 n.). Według Constance E. Cumbey, logo Nowej Ery, czyli łuk światła załamanego w kroplach deszczu, ma być symbolem pomostu, który New Age chce przerzucic - jako wypaczenie przymierza boskiego - między człowiekiem a Lucyferem.
Stając się adeptami Nowej Ery, wielu ludzi nalepia plakietkę z przedstawieniem tęczy, jako znak rozpoznawczy, na swoich samochodach lub na witrynach księgarni. Są oni nieświadomi jego tajemnego znaczenia i kryjących się za nim niebezpieczeństw (C. Cumbey, The Hidden Dangers of the Rainbow, Shreveport 1983 s.121)
Podobnie uważa R.N. Baer, eks-lider New Age: Serce się kraje na widok tego paradoksu, że przecież prawie wszyscy ludzie New Age szczerze wierzą, iż właśnie oni są na ścieżce prawdy, wewnętrznego pokoju oraz duchowego spełnienia. Niewielu przeczuwa, że to szatan jest autorem i księciem New Age.(R.N Bear W matni New Age).
Według K Ledermann, eks-liderki New Age, taka jest właśnie postawa wielu dzieci Wodnika, które uchodzą za rzeczników sprawiedliwości, pokoju i w których widzi się elitę intelektualną, podczas gdy ci ludzie są w służbie szatana. Ich celem jest ustanowienie Hierarchii Światowej, która będzie manipulowała całą ludzkością,
Główną osobą planowanego Rządu New Age i Światowej Religii jest Maitreya - powracający Chrystus. Ma on zostać sprowadzony przez Wielką Inwokację, którą ogłoszono jako wiążącą dla wszystkich religii; opublikowano ją po raz pierwszy w 1945 r. Tekst mówi o świetle i miłości oraz o źródle miłości, którym jest serce Boga, choć tak naprawdę dotyczy realizacji Planu New Age. W rzeczywistości planuje się, że gdy Maitreya dojdzie do władzy, obejmie kontrolę nad całym światem, jako człowiek wybrany przez Lucyfera i wykonujący jego instrukcje. Wówczas wprowadzony zostanie powszechny system kontroli, ponieważ tylko ten, kto kontroluje dystrybucję i zaopatrzenie, może rządzić światem. W Nowej Erze pozwolenie na handel i prowadzenie interesów zostanie udzielone tylko tym, którzy zobowiążą się do lojalności wobec Maitreyi, a właściwie Lucyfera. Jak to wcześniej sformułowała Bailey, najpierw cała ludność musi zostać na tyle zapoznana z ideą planetarnej hierarchii mistrzów, aby znaczna jej część była przygotowana do akceptacji ich Mesjasza; miał on być przedstawiony jako szczególnie obdarowana jednostka, która osiągnęła całkowity rozwój ewolucyjny, tzn. Świadomość Chrystusową, i dlatego będzie głową tej hierarchii i Zarządzającym Królestwem Bożym na ziemi (M.B Schlink, Nowy Wiek (New Age) - z biblijnego punktu widzenia , Warszawa 1991 s.22)
Maitreya ma oficjalnie zainicjować Wiek Wodnika. Będzie on usiłował uczynić z religii New Age religie obowiązującą. W ten sposób New Age grozi użyciem przemocy, a nawet eksterminacją, wobec tych, którzy nie będą chcieli współpracować z Maitreya. Pomimo głoszenia potrzeby wolności religijnej, członkowie New Age żywiołowo popierają zlikwidowanie tej wolności. Nowy Chrystus planuje reorganizację chrześcijaństwa, któremu odmówi się prawa bytu

Teorie Bławatskiej, leżące u podstaw New Age, były też źródłem inspiracji dla pangermańskich towarzystw, które wypromowały A. Hitlera; ariozofia Lanza Liebenfelsa, wywodząca się wprost z teozofii Bławatskiej, miała wielki wpływ tworzenie się ideologii nazistowskiej Hitlera. Niektórzy dostrzegają podobieństwo New Age do nazizmu (np. C. Cumbey, D. Hunt). Według M. Lacroix, ideologia Nowej Ery niszczy pojęcia polityki i obywatelstwa. Biorąc za punkt wyjścia hipotezę Gai, New Age buduje fundament nowego porządku światowego cechującego się ukrytym totalitaryzmem, który stanowi być może największe niebezpieczeństwo. Koncepcje New Age nie mogą znaleźć miejsca w wizji świata właściwej kulturze Zachodu, gdyż ta przepojona jest indywidualizmem. Należy, jak głoszą ideolodzy ruchu, położyć podwaliny pod nowy porządek polityczny, spoczywający na 2 filarach: odnowionym ja, będącym rezultatem radykalnej przemiany osobowości, i Gai, której zasadą jedności jest Globalny Umysł (kosmiczna świadomość) (Lacroix)

Wśród aktualnych promotorów rządu ogólnoświatowego można znaleźć nie tylko masonerię, ale zarazem religie już ukonstytuowane, jak bahaizm, i nowe ruchy religijne (m.in. Medytacja Transcendentalna, Scjentologia, Powszechne Białe Bractwo, Raelianie). Podobne idee można odnaleźć w przesłaniu organizacji World Goodwill (założonej przez A. Bailey), której program łączy koncepcję powołania rządu światowego z przepowiednią rychłego powrotu Chrystusa na ziemię. Ogólnoświatowa unifikacja polityczna dokonuje się więc pod znakiem mesjanizmu; dla wielu rzeczników Nowej Ery, połączonych symbolicznym znakiem tęczy, ustanowienie takiego rządu przyspieszyłoby faktycznie nadejście Ery Wodnika.
Krytyka z pozycji chrześcijaństwa widzi w ustanowieniu rządu światowego - już rozpoczętym wraz z podziałem świata w Jałcie (1945) za sprawą synarchii masońskich i komunistycznych. - chęć zbudowania antykościoła i ostatecznego zniszczenia chrześcijaństwa.
A.de Lassus widzi związki między teozofią, masonerią i New Age. Zachodzi bliska łączność między tymi ruchami co najmniej na płaszczyźnie doktryny i wspólnych celów:

1 USA, gdzie New Age powstał i przede wszystkim się rozwinął, są jednocześnie krajem, w którym najsilniej zakorzeniła się masoneria;
2 wspólny duch, który ma 2 oblicza: dla stopni wyższych - okultyzm, dla niższych - subiektywizm (nie istnieje żadna prawda uniwersalna) i kult człowieka(człowiek sam tworzy siebie siłą swej woli);
3 wspólny cel: masoneria stawia sobie za cel odkatolicyzować świat, to znaczy
uwolnić go od jakichkolwiek odniesień nadprzyrodzonych; ponadto pracuje
ona nad zaprowadzeniem Republiki Uniwersalnej New Age zaś prezentuje siebie jako nową religię, religię Ery Wodnika, która ma zastąpić religie chrześcijańską, uznaną za przestarzałą (gdyż związaną z ustępującą Erą Ryb);
4 obecność w obrębie New Age organizacji bliskich masonerii, jak np. Zakon Róży i Krzyża (AMORC), którego kierunki zainteresowań, programy zajęć i wykładów zawierają wszystkie tematy powszechnie obecne w New Age-okultyzm, psychotechniki i naturalizm;
5 przynależność do masonerii inspiratorów New Age, założycielki i kierowników
Towarzystwa Teozoficznego: H. Bławatskiej, A. Besant, H.S. Olcotta, A. Bailey; wspólnym mianownikiem jest kult Lucyfera. (A. de Lassus)

Łączy się z tym heterodoksyjna angelologia New Age, która wykazuje zainteresowanie aniołami (traktowanymi wyłącznie pozytywnie jako zbawcy, przewodnicy i pocieszyciele) w oderwaniu od kontekstu panowania Boga osobowego i transcendentnego, któremu przecież aniołowie posłusznie służą w dziele zbawienia, i dopiero w tym kontekście (a nie samowolnie) pomagają ludziom. New Age odrzuca jednak angelologię chrześcijańską powiązaną ściśle z Bogiem Stwórcą, Jego Synem Chrystusem i Bożymi prawami (H. Oleschko) i proponuje w to miejsce własną synkrety styczną czy też bajkową angelologię, nierzadko otwierając się na doświadczenia satanistyczne. ( L ESOTERISME, 88-89)