Od 1999 roku teren miasta Jaworzna jest częścią województwa śląskiego. Nijak ma się to jednak z realiami kulturowymi czy etnograficznymi, które kształtowały się przez pokolenia. Przez całe stulecia związani byliśmy w ten czy inny sposób ze stołecznym Krakowem, czy jako część księstwa, czy województwa. Nawet w czasie zaborów ośrodkiem stołecznym był dla nas Kraków. Dlaczego jednak po realiach reformy administracyjnej, obowiązującej w latach 1975-98, kiedy stanowiliśmy część województwa katowickiego, nie powróciliśmy do województwa krakowskiego? Otóż decyzja została podjęta wówczas przez włodarzy naszego miasta, była jednak dość logicznym pokłosiem stanu, który utrzymywał się właśnie do roku 1998.

Dwadzieścia trzy lata wcześniej dokonano wszak zmiany podziału administracyjnego naszego kraju. W pierwszej kolejności zniesiono trójstopniowy podział, likwidując powiaty. Dokonywano równocześnie dość sztucznego łączenia przywróconych co dopiero gmin, zmieniano ich granice, a nawet nazwy. Od tego momentu Polska Rzeczpospolita Ludowa podzielona miała być na 49 województw, te zaś składać się miały z gmin. Wielu było takich, którzy śmiali się wówczas, że Polska miała się składać niemal z pięćdziesięciu województw, tak jak Stany Zjednoczone Ameryki Północnej składały się z niemal pięćdziesięciu stanów kontynentalnych. Daleko jednak było małym województwom Polski Ludowej do dużych stanów USA. Pod każdym względem. Co prawda wprowadzenie nowego podziału administracyjnego miało usprawnić zarządzanie krajem, nie liczono się jednak z realiami kulturowymi czy etnograficznymi. Tamta sytuacja stała w sprzeczności ze stanem utrwalonym od wielu pokoleń. Nowy układ tak naprawdę stał się narzędziem do niwelacji starych układów w terenie i większego wpływu partii na szczeblu lokalnym. Nowe województwa były małe, niezbyt ludne i niemal zupełnie podporządkowane władzy centralnej.

Do zasadniczej zmiany doszło także w naszej okolicy. Wraz z przytoczoną reformą teren dzisiejszego Jaworzna wcielony został do nowego województwa; województwa katowickiego. Takowe istniało już wcześniej, choć w innych granicach do roku 1975. Jednak teraz wyłączono z niego Częstochowę z okolicami (tworząc województwo częstochowskie) oraz Bielsko-Białą (tworząc wraz z okolicami województwo bielskie). Z reszty natomiast utworzono nowe województwo katowickie. Co istotne jednak, włączono do niego znaczną część dawnego województwa krakowskiego. Był to teren powiatu chrzanowskiego oraz szeroko pojętego Zagłębia. Sytuacja taka wywołała wówczas duże zdziwienie. Także u nas w Jaworznie. Wielowiekowe związki z Krakowem zostały zerwane. Wydawać by się mogło, że powołanie wielu małych województw przyczyni się do decentralizacji kraju, wyrównania różnic pomiędzy poszczególnymi jednostkami (województwami) i szybszego rozwoju kraju. Tak się jednak nie stało. Ale jak to możliwe, że do nowego województwa katowickiego włączono także Jaworzno i teren powiatu chrzanowskiego.

Odpowiedź jest bardzo prosta. Ówczesna władza chciała skumulować w jednym województwie okoliczny przemysł, zarówno ten w ramach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia, jak i Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego. Nijak się to miało do realiów historycznych, etnograficznych czy kulturowych. Województwo to stać się miało wszak modelowym województwem Polski Ludowej, na terenie którego skupiać się miał rozwijający się w okolicy przemysł. Z pozoru fakt ten wydawał się dość logiczny. Ale tylko z pozoru. Stan taki utrzymywał się do końca 1998 roku. Doprowadził jednak do wielu zafałszowań i przekłamań. Od tego momentu bowiem teren Jaworzna był i jest do dziś mylnie utożsamiany ze Śląskiem. Stan z lat 1975-1998 doprowadził także (poniekąd słusznie) do utrzymania Jaworzna w granicach obecnego województwa śląskiego, w związku z różnego rodzaju powiązaniami narosłymi w ostatnich dziesięcioleciach. Stan ten jednak ma się absolutnie nijak do kontekstu historycznego i kulturowego, w ramach którego tożsamość terenu obecnego Jaworzna powstawała i kształtowała się przez pokolenia, a dziś definiowana jest nie do końca zgodnie z prawdą historyczną.

Jarosław Sawiak

Materiał pochodzi ze strony https://www.jaw.pl
#jaworzno #jawpl