Indeks (1977)01:34:44

Indeks (podtytuł Życie i twórczość Józefa M.) polski dramat psychologiczno-obyczajowy z 1977 roku w reżyserii Janusza Kijowskiego. Fabularny debiut Kijowskiego, należący do nurtu kina moralnego niepokoju, ukazuje losy pokolenia studentów wchodzących w życie po 1968 roku na przykładzie dziesięciolecia z życia Józefa Monety, uczestnika protestów studenckich z marca 1968, który zostaje wyrzucony z uczelni i próbuje na nowo odnaleźć się w rzeczywistości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Fabuła

Akcja filmu rozpoczyna się klamrą narracyjną. Józef Moneta, nauczyciel historii, agresywnym krokiem przemierza korytarze szkoły[1][2].

Niemal dekadę wcześniej, w 1968 roku, Józef jako student historii składa protest przeciwko wyrzuceniu z uniwersytetu kolegi ze studiów, Tomaszewskiego, który uczestniczył w demonstracjach z marca 1968 roku. Po agresywnej wymianie zdań z dziekanem wydziału historycznego porzuca dalsze studia. Decyzja Józefa zostaje przyjęta z dezaprobatą przez jego matkę, natomiast jego ojciec to alkoholik. Józef zatrudnia się jako robotnik w składzie węgla, gdzie jest traktowany z politowaniem. Doświadczenia w pracy z węglarzami opisuje w swoim tekście literackim, w którym dokumentuje śmierć jednego z nich, Chłopca, pod zwałami węgla. Próba literacka Monety zostaje zatrzymana z powodu opisu tego wydarzenia. Moneta rzuca także pracę w węglobloku[1][2].

Poszukując bezradnie źródła zarobku, miota się między przystosowaniem do konformistycznego środowiska np. przeżywając upokarzającą dlań rozmowę z rodzicami swej pierwszej partnerki Marii, rady swoich ustawionych życiowo kolegów i przełożonych a oburzeniem wobec wywieranych na niego nacisków. Gdy Maria wyjeżdża do Francji, Józef znajduje zrozumienie tylko u nowej partnerki, Darii. Spotyka się z nią po raz pierwszy na tajnych kompletach studentów historii, gdzie padają namiętne wypowiedzi o tym, jak nauczanie historii łatwo staje się wpajaniem ideologii i że konieczne jest stanięcie jednoznacznie po którejś stronie konfliktu. Wraz z rozwojem akcji Józef stacza się w alkoholizm. Podejmuje jednocześnie studia zaoczne. Na weselu swym i Darii rozmawia z Marią, która opowiada mu o tym, jak go zdradziła we Francji. Reżyser przychylny władzy (acz krytykujący Krzyżaków) zamierza nakręcić paradokumentalny film o węglarzu na podstawie scenariusza Monety i składa mu propozycję ekranizacji pod warunkiem zmian w scenariuszu. Podczas spaceru Józef spotyka wszystkie ważniejsze postacie ze swego życia, których zachowanie go dodatkowo upokarza. W furii Moneta zdobywa się na ostatni poryw buntu, brutalnie wypraszając wszystkie osoby i kończąc wesele[1][2].

W finale jako rozgoryczony nauczyciel historii Moneta staje się dodatkowym pośmiewiskiem, gdy jeden z uczniów krytykuje go za sztywną realizację programu. Dając mu się wypowiedzieć, Józef każe buntowniczemu uczniowi wyjść z klasy, po czym zabiera swój indeks uczniów i sam opuszcza pomieszczenie. Krocząc w kierunku pokoju nauczycielskiego, zrezygnowany rzuca indeksem o stół[1][2].
Obsada

Źródło: Filmpolski.pl[2]

Krzysztof Zaleski Józef Moneta
Ewa Żukowska Maria
Justyna Kulczycka Daria
Małgorzata Niemirska Anna, żona stryja Karola
Lucyna Winnicka pani Marina, sekretarka w redakcji pisma
Maria Zbyszewska matka Monety
Wiesława Mazurkiewicz matka Marii
Igor Przegrodzki dziekan
Ferdynand Matysik kapitan SB
Zbigniew Lesień Andrzej
Marian Opania redaktor naczelny
Erwin Nowiaszek reżyser filmowy
Marek Jagoda redaktor Januszek
Tadeusz Bogucki ojciec Monety
Jerzy Duszyński stryj Karol
Andrzej Polkowski ojciec Marii
Halina Machulska matka Andrzeja
Jan Machulski ojciec Andrzeja
Juliusz Machulski uczeń Monety
Paweł Nowisz węglarz Kyzioł
Ryszard Ronczewski wozak Wiktor
Włodzimierz Gołaszewski student