Już ponad dwa stulecia nierozstrzygnięty pozostaje spór o przyczyny upadku I Rzeczpospolitej. Przez 123 lata zaborów, a i później, polscy historycy wykształcili w tej sprawie co najmniej trzy odmienne podejścia, wskazując na różne przyczyny i praprzyczyny, i różne okresy w dziejach, w których ich zdaniem odnaleźć można źródła kryzysu i późniejszego upadku państwa polskiego. Jak to się stało, że potężne państwo, jedno z największych ówczesnej Europy zniknęło w sposób właściwie pokojowy, niemal bez walki.